به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، از زمان نبرد انگلستان در تابستان 1940 میلادی در جنگ جهانی دوم، اهمیت رادار به شکل خاصی توسط تمامی کشورهای صاحب تکنولوژی درک شد و صاحبان تکنولوژی در این بخش سریعا به سمت طراحی و ساخت انواع رادارها رفتند اما از همان زمان نیز کشورهای صاحب تکنولوژی به دنبال راه هایی برای غلبه بر رادارها بودند.

در طول سالهای بعد، روش های گوناگونی برای مقابله با رادارها استفاده شد که می توان از آن میان به حرکت جنگنده های مهاجم در ارتفاع پایین برای در امان ماندن از امواج رادار، استفاده از سامانه های جنگ الکترونیک برای کور کردن رادارها و بهره گیری از فناوری های پنهانکاری اشاره کرد.

اما راه دیگر در مبارزه با سامانه های راداری استفاده از موشک های ضد رادار بود که هنوز هم استفاده از آن در ارتش های مختلف جهان متداول است. در ابتدا باید دید اصولا موشک ضد رادار چیست و دارای چه مزیتهایی می باشد؟

به زبان ساده، موشک ضد رادار سلاحی است که از امواج رادار به منظور ردیابی بهره برده و به سمت منبع انتشار این امواج حمله می کند. به همین دلیل است که در زبان انگلیسی و در بسیاری از ترجمه های فارسی، با واژه موشک های ضد تشعشع رو به رو می شویم.

اولین کاربرد گسترده موشک های ضد رادار به زمان جنگ ویتنام باز می گردد.

در این جنگ بود که برای اولین بار موشک های سطح به هوا در حجم بالا مورد استفاده قرار گرفتند. سامانه پدافند هوایی SA-2 ساخت شوروی سابق تبدیل به یک کابوس واقعی برای یگان های پروازی آمریکا در ویتنام شده بود و تلفات بالایی را بر هواپیماهای آمریکایی وارد کرد. موشک ضد رادار AGM-45 شرایک یکی از اولین پاسخ های ویژه آمریکا به تهدید سامانه های سطح به هوا بود. این موشک آمریکایی به سمت امواج رادار موسوم به Fan Song که برای سامانه موشکی سام 2 به کار می رفت، رفته و آن را نابود می کرد.

حمله هوایی آمریکا به لیبی در دهه 1980 میلادی ، عملیات طوفان صحرا در سال 1991 و همچنین عملیات ناتو بر فراز بوسنی در سال 1999 میلادی از جمله نبردهایی بود که در آن موشک های ضد رادار به وفور مورد استفاده قرار گرفته و عمدتا توانستند سامانه های راداری خصوصا گونه های با تحرک پایین تر را با موفقیت مورد اصابت قرار بدهند.

در دوران جنگ تحمیلی نیز ارتش بعثی با حمایت متحدان غربی خود توانسته بود به مدل هایی از این موشک دست پیدا کند و علی رم تدابیر فرماندهان مبتکر کشورمان در آن زمان، خسارت های مادی و معنوی مختلفی را به سامانه های دفاعی کشورمان وارد کرد.

موشک های ضد رادار اما گونه های مختلفی دارند. موشک های هوا به سطح مثل AGM-88 آمریکایی و یا KH-31 روسی از جمله معروف ترین موشک های ضد رادار هوا پرتاب هستند. اما در بخش سطح به سطح نیز می توان از برخی از موشکهای ضد کشتی با قابلیت ضد رادار نام برد.

موشک های سطح به هوا با قابلیت ضد رادار نیز در جهان وجود دارد. با توجه به نقش برجسته هواپیماهای هشدار زودهنگام هوابرد در نبردهای امروزی، چندین مدل از موشک های سطح به هوا به منظور یافتن امواج راداری این گونه پرنده ها و حمله به آن ها تغییر یافته اند که از این میان می توان به موشک های S-200 و S-300 روسی و HQ-9 چینی اشاره کرد.

گونه هایی از موشک های هوا به هوا نیز به همین منظور توسعه یافتند که از این می توان به R-27P و KS-172 روسی اشاره کرد. این موشک های نیز با استفاده از قابلیت آشیانه یاب راداری بر روی منبع تششع قفل کرده و به سمت آن حرکت می کنند. مزیت بزرگ این سلاح ها این است که عملا دشمن را در موضع تدافعی قرار داده و او را مجبور به از کار انداختن بخشی از سامانه های خود می کند. برای فهم این مسئله به این توضیحات توجه کنید:

«اصولا یک موشک ضد رادار و یا به عبارت سلاحی با قابلیت آشیانه یاب راداری از امواج ساطع شده از رادار و سیستم های جنگ الکترونیک خود دشمن برای یافتن و حمله به آن بهره می برد. این در حالی است که در زمان استفاده از جستجوگر رادار خودی، شما باید هدف را با استفاده از رادار خود شناسایی و بر روی آن قفل کرده و شلیک کنید. اما در زمان استفاده از موشک های ضد رادار می توان در حالت جستجوی غیر فعال منتظر امواج راداری دشمن شده و موشک مورد نظر را به سمت منبع آن پرتاب کرد.»

ورود هرمز به سازمان رزم سپاه

اما نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دستاوردی بسیار جالب که به نوعی در نوع خود در جهان مشابهی ندارد موشک ضد رادار بالستیکی را با نام هرمز -1 رونمایی کرد. این موشک برای اولین بار در جریان بازدید فرماندهی کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای این نیرو به همراه موشک ضد ناو "هرمز – 2 " رونمایی شد.

بررسی های مشرق نشان می دهد که در دنیا تا قبل از رونمایی از این موشک، هیچ موشک بالستیک ضد رادار در نیروهای مسلح دنیا وجود نداشته یا حداقل هیچ ارتشی اقدام به اعلام این موضوع یا تلاش برای ساخت آن نداشته است.

در نگاه اول می توان مشاهده کرد که این دو موشک جدید، شباهت زیادی به موشک های سری فاتح 110 داشته و می توان گفت که هرمز 1 و 2 نیز به نوعی اعضای جدید خانواده موشک های پر قدرت، دقیق و استراتژیک فاتح 110 هستند.

در جریان یک گفت گوی تلویزیونی، سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوای فضای سپاه پاسداران به تشریح مشخصات این سامانه ها پرداخت. بر این اساس، برد موشک هرمز 1 در حدود 300 کیلومتر اعلام و سرعت موشک هرمز 2 نیز بین 4 الی 5 برابر سرعت صوت بیان شد. با توجه به شکل و ظاهر بسیار شبیه به هم هر دو سامانه، می توان اینگونه گمانه زنی کرد که سرعت موشک هرمز – 1 نیز در همین حدود 5 ماخ است.

اما هرمز 1 دارای چه مزایای و ویژگی های خاصی است؟

 موشک هرمز 1 بر خلاف موشکی مثل خلیج فارس که از هدایت اپتیکی بهره می برد و یا موشک فاتح 110 که از یک جستجوگر راداری استفاده می کند، از جستجوگرهای امواج راداری بهره برده و در به منبع انتشار آنها حمله می کند.

موشک های بالستیک در این برد معمولا تا ارتفاع حدودا 60 کیلومتری بالا رفته و سپس حرکت به سمت هدف را آغاز می کنند. در این ارتفاع دمای هوا در حدود منفی 13 درجه سانتی گراد بوده و سرعت صوت نیز در این ارتفاع در حدود 323 متر بر ثانیه و یا به عبارتی 1163 کیلومتر بر ساعت است.

با رسیدن به سرعت 5 ماخ، در حقیقت سرعت موشک مورد نظر به حدود 5815 کیلومتر در ساعت می رسد.  این سرعت در واحد متر بر ثانیه، در حدود 1600 متر بر ثانیه است و این بدین معنا است که موشک مورد نظر با این سرعت در زمانی برابر با 187 ثانیه یا به عبارت 3 دقیقه و 7 ثانیه به هدف خود در فاصله 300 کیلومتری می رسد.

وزن سر جنگی این موشک به طور رسمی اعلام نشده است اما با توجه به شباهت آن به خانواده موشکهای فاتح 110 و همچنین موشک خلیج فارس، می توان وزن سرجنگی این موشک را در حدود 600 الی 650 کیلوگرم تخمین زد.

این وزن سرجنگی به همراه سرعت بالای موشک در هنگام برخورد هرمز-1 را برای هر هدف به یک کابوس واقعی بدل می کند. همان گونه که در تصاویر مربوط به آزمایش این موشک نیز مشخص شد هرمز – 1 توانسته است کانتنری به طول تنها 6 متر را که راداری بر روی آن نصب شده بود را منهدم کند که دقت و عملکرد فوق العاده ای محسوب می شود.

یکی از هدف های بالقوه این موشک، می تواند سامانه دفاع هوایی مشهور و پرادعای پاتریوت باشد که در جریان همان مصاحبه سردار حاجی زاده به آن نیز اشاره شد.

سامانه پاتریوت که در حال حاضر ستون فقرات پدافند هوایی آمریکا و متحدانش را تشکیل داده، می تواند با طیفی از اهداف هوایی مثل هواپیماهای رزمی، پهپادها و موشک های بالستیک و کروز درگیر شود. موشک پاتریوت بر خلاف تبلیغات گسترده ای که در مورد آن شده است دارای نقاط ضعفی هم هست که از جمله آن می توان به از کار افتادن سامانه نرم افزاری آن در هنگام پردازش حجم بالای اطلاعات، چندین مورد سرنگون کردن هواپیماهای خودی در جریان عملیات طوفان صحرا و عدم موفقیت در برابر موشک های اسکاد عراقی در همان جنگ اشاره کرد.

در هر حال پاتریوت تحت چندین مرحله ارتقاء قرار گرفته و امروزه به عنوان PAC-3 در حال خدمت است.

اما چند نکته در مورد پاتریوت وجود دارد که آن را در برابر سامانه ای مثل هرمز – 1 آسیب پذیر می کند. اولا که سامانه پاتریوت از چندین بخش مختلف تشکیل شده و از تحرک کافی برخوردار نیست. بر اساس اطلاعات موجود، این سامانه برای تغییر جهت و عوض کردن محل استقرار خود به 30 دقیقه زمانی نیاز دارد در حالی که موشک هرمز 1 مسافت 300 کیلومتر را در حدود 3 دقیقه طی می کند.

برد درگیری موشک پاتریوت در حدود 160 کیلومتر و ارتقاع درگیری آن 24 کیلومتر است. این بدین معنا است که خود موشک پاتریوت از زمان رصد موشک هرمز – 1 تا لحظه برخورد آن تقریبا تنها 1.5 دقیقه فرصت دارد. فراموش نکنیم که سامانه پاتریوت باید هدف خود را کشف، رهگیری کرده و سپس روی آن قفل کرده و موشک های خود را به سمت آن شلیک کند. فرآیندی که خود نیز تا حدودی زمان بر است.

یکی از نکات مثبت در مورد موشکهای ضد رادار این است که این سامانه ها در بسیاری از مواقع دشمن را مجبور می کنند که رادارهای خود را خاموش کرده تا موقعیت خود را در اصطلاح لو ندهند. این مسئله خود نیز یک نکته مثبت برای طرف مقابل محسوب شده و به نوعی شکافی را در سپر دفاعی طرف مقابل ایجاد می کند.

در این شرایط موشک های دیگر مثل فاتح 110 می توان برای حمله به هدف مورد نظر استفاده کرد.

هدف دیگری که می توان بر ضد آن از موشک هرمز 1 استفاده کرد، شناورهای نظامی هستند. فراموش نکنیم که موشک هرمز -1 یک موشک ضد رادار است و به دنبال امواج راداری حرکت می کند. سردار حاجی زاده خود در این مورد می گوید: «هرمز 1 ضد رادار است و می‌تواند رادارهای روی ناو هواپیمابر یا یک سایت پاتریوت در خشکی و یا یک سایت راداری جستجو‌گر را منهدم کند.»

این مسئله به این معنا است که نوع هدف برای هرمز-1 مطرح نیست و این موشک به دنبال امواج راداری به هر هدفی، چه بر روی خشکی و چه سطح آب حمله می کند.

باید توجه داشت که به طور کلی ناوهای هواپیمابر آمریکایی کلاس نیمیتز مثل ناو هواپیمابر جرج بوش از سه سامانه برای جستجوی هوایی بهره می برند؛ یکی رادار سه بعدی مدل " AN/SPS-48E " ، دیگری رادار دو بعدی " SPS-49A(V)1 " و دیگری سامانه " TAS " مارک 32.

رادار " AN/SPS-48E " یک رادار سه بعدی جستجو گر هوایی است که در دو باند E و F و در فرکانسهای 2 تا 4 گیگاهرتز فعالیت می کند. این رادار در حدود 2 تن وزن داشته و در هر دقیقه می تواند 15 چرخش 360 درجه داشته باشد. این رادار اطلاعات کاملی را در خصوص فاصله، ارتفاع و سمت هدف مورد نظر را در اختیار کاربر می گذارد.

شرکت سازنده این رادار رسما اعلام کرده است که این رادار می تواند اهدافی را در فاصله 460 و ارتفاع 30 کیلومتری شناسایی کند. اطلاعات بدست آمده از این رادار برای تغذیه و هدایت سامانه های موشکی موجود در این ناو مثل سیستم Sea Sparrow و یا سامانه های موجود بر روی سایر شناورهای همراه ناو هواپیمابر مورد استفاده قرار می گیرد.

رادار بعدی که بر روی این ناوها نصب شده است رادار دو بعدی SPS-49A(V)1 ساخت شرکت ریتهون است. این رادار برد بلند نیز وظیفه جستجو و کشف اهداف هوایی در ارتفاع پایین و بالا را داشته و می تواند اطلاعات بدست آمده را با سایر سیستم های موجود بر روی ناو هواپیمابر و یا کشتی های همراه آن به اشتراک بگذارد.

این رادار برد بلند در باند ال و در فرکانسهای 851 تا 942 مگا هرتز فعالیت می کند و می تواند تا فاصله 474 کیلومتری و تا ارتفاع 45 کیلومتری را کاوش کند. این رادار به صورت اختصاصی برای بحث جنگ ضد هوایی طراحی شده و در صورت لزوم توان پشتیبانی از رادارهای سه بعدی را نیز دارد.

در این رادار از پردازنده های دیجیتال با قابلیت تجزیه و تحلیل سریع اطلاعات استفاده شده و از مقاومت بالایی در برابر اخلال های الکترونیکی برخوردار است.

اما سومین سامانه راداری موجود در این ناوها، سیستمی موسوم به "TAS" است که به صورت اختصاصی برای شناسایی ، رهگیری و اندازه گیری میزان تهدید اهداف هوایی با سطح مقطع راداری پایین در ارتفاع بسیار بالا و یا پایین طراحی و ساخته شده است. این سامانه که در فرکانس 1215 تا 1400 مگاهرتز فعالیت می کند در حقیقت بخشی از سامانه کنترل آتش موشکی مارک 91 است که بر اساس اطلاعات به دست آمده از "TAS" ، به درگیری با اهداف هوایی می پردازد.

تمامی رادارهای فوق که وظیفه کشف و شناسایی و جستجوی محیط اطراف ناوهواپیمابر را بر عهده دارند از گونه رادارهای فعال هستند و با فرستادن امواج به اطراف فعالیت می کنند که این امر آنها را به اهدافی مناسب برای موشک هرمز -1 تبدیل می کند. اصابت حتی یک فروند از موشکهای هرمز 1 به پل فرماندهی ناوهای هواپیمابر آمریکا که محل قرار گیری این رادارهای می باشد به راحتی می تواند این شناورهای عظیم را از حالت عملیاتی خارج کند.

باید گفت نکته دیگر در مورد سامانه موشکی هرمز -1 بحث تحرک بالای این سامانه است که بر روی یک پرتابگر با تحرک بالا قرار دارد. شلیک این موشک به همراه شلیک موشکی مثل خلیج فارس می تواند برای هر دشمنی در سطح دریا یک کابوس واقعی باشد، زیرا حالا دشمن با دو نوع موشک فوق العاده سریع رو به رو است که از دو سیستم هدایتی کاملا متفاوت بهره برده و مقابله با هر کدام از آنها مشکلات خاص خود را دارد.

در عین حال، با توجه به تلاش گسترده رژیم صهیونیستی برای قتل عام گسترده مردم بی دفاع فلسطین اشغالی و حملات اخیر این رژیم به غزه، انتقال چنین موشک هایی به حامیان و رزمندگان مقاومت در اطراف رژیم صهیونیستی می تواند ضمن از بین بردن گنبد آهنین و سایر سامانه های دفاعی و پدافندی اسرائیل در زمین و دریا، شرایط لازم را برای انتقام گیری از کشتار دهها کودک مطلوم فلسطینی در طول روزهای اخیر را فراهم کرد.